باورتان میشود؛ «باغ شازده ماهان» یا «باغ شاهزاده ماهان» یک فضای بهشتی با آب و هوای مطبوع و خنک در دل کویری گرم و سوزان است؟ این باغ ایرانی، یکی از بیبدلترین و ماندگارترین آثار هنری ایران است که تصاویر و مناظر زیبایش هرگز از یاد هیچ بازدیدکنندهای نمیرود، حتی اگر از دیدن آن، سالها گذشتهباشد!
این بار ما اهالی وبلاگ اتراق، قصد داریم، دربارهی دلیل ماندگاری باغ شازده ماهان در ذهنها، تاریخچه باغ ماهان کرمان، مساحت باغ شاهزاده و … با شما سخن بگوییم. اگر شما نیز به این مبحث علاقهمند هستید، با ما همچنان همراه باشید.
باغ شازده ماهان کجاست؟
مسیر دسترسی به باغ ماهان، از شهر کویری کرمان شروع شده و در ادامه از جادهی کرمان-بم میگذرد. این باغ، در ۳۵ کیلومتری از شهر کرمان و ۶ کیلومتری ماهان در دامنه کوههای تیگران قرار دارد.
همه چیز درباره باغ ماهان کرمان
تا حالا به این مسئله توجه کردهاید که چطور این نگین سبز ۵.۵ هکتاری در دل کویر، سالها دوام آوردهاست؟ معمار این مجموعهی زیبا که بوده و چگونه آن را ساختهاست؟ سیستم آبیاری آن چگونه بوده؟ منابع آبی آن چطور تأمین میشده و ….
در این قسمت، قصد داریم، هرآنچه که به شما کمک میکند تا با باغ شازده کرمان بیشتر آشنا شوید را در اختیارتان قرار دهیم. پس همچنان همراهمان باشید.
شاهزاده ماهان کیست؟

قبل از اینکه درباره باغ شاهزاده، صحبت کنیم، بهتر است ابتدا بدانیم، شاهزاده ماهان کیست و چرا این باغ به ماهان شهرت دارد؟ «محمدحسن خان سردار ایروانی» حاکم کرمان، آرزو داشت تا باغی سرسبز در دل کویر داشته باشد. با توجه به همین مسئله، او ساخت باغ ماهان را شروع کرد. اما عمرش، کفاف به اتمام آن نداد. سالها بعد، در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی، شاهزاده «عبدالحمید میرزا ناصرالدوله» نوهی دختری ناصرالدن شاه قاجار، دستور داد، تا این باغ ۵.۵ هکتاری را برای تفرج و تفریح شخصیاش تکمیل کنند. عبدالحمید میرزا ناصرالدوله یا شازده ماهان، ۱۱ سال پایانی عمرش را در انتظار این آرزوی شگفتانگیز گذراند و از آخر نیز به کام دل نرسید!
جالب است بدانید، زمانیکه خبر مرگ او به گوش معمار باغ شازده ماهان رسید، از خوشحالی تغار گچی که در دستش بود را محکم به دیوار کوبید و کار را رها کرد! اگر به بازدید از باغ شازده کرمان رفته باشید، به احتمال قوی، متوجهی نقص در بخشی از تزیینات و ظریفکاریهای عمارت شدهاید که نیمهکاره رها شدهاست.
تاریخچه باغ شاهزاده ماهان

باغ شاهزاده یکی از معجزههای دستان و دانش معماران این خطه است که در دل کویر بسان فرشی رنگارنگ میدرخشد. این باغ مطبق، یکی از مکانهای دیدنی کرمان است که در سال ۱۳۵۳ خورشیدی به ثبت ملی رسید. همانطور که اشاره کردیم، باغ ماهان، آنچنان زیباست که اگر سالها از بازدید آن گذشته باشد، باز هم امکان ندارد آن را فراموش کنید.
از جمله افتخارات دیگر باغ شازده کرمان، انتخاب آن به عنوان یکی از ۹ باغ اصیل ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو است که در سال ۲۰۱۱ میلادی اتفاق افتاد. قدمت باغ شازده ماهان، به دوره قاجار برمیگردد و بازسازی و تکمیلش از سال ۱۲۹۸ هجری قمری آغاز و در سال ۱۳۰۹ هجری قمری با مرگ شازده ناصرالدوله پایان یافت.
بررسی معماری و پلان باغ شاهزاده ماهان
باغ شاهزاده، یکی از بهترین باغهای شیبدار یا باغ-تخت است. این باغ مستطیل شکل، به صورت پلکانی و در سطوح افقی و عمودی ساخته شدهاست. باغ ماهان کرمان، به صورت مطبق بوده و ۴۰۷ متر طول و ۱۲۲ متر عرض دارد. این باغ از بخشهای مختلف سردر ورودی، حمام، عمارت، حوض و شبکه آبرسانی تشکیل شده و مانند همهی باغهای ایرانی، با درختان بلند قامت احاطه شدهاست. آبی که در این باغ سرسبز، روان شده، از قنات و رودخانه «تیگران» تأمین میشود. از طرفی دیگر به دلیل شیبدار بودن زمین، شما با ورود به باغ، صدای آب را تا انتهای آن خواهید شنید.
بخشهای مختلف باغ شاهزاده
باغ شازده کرمان، از قسمتهای مختلف تشکیل شده که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:
۱. سردر باغ شاهزاده ماهان
سردر باغ، در پایینترین بخش آن واقع شده و به صورت دو طبقه ساخته شدهاست. عمدهی مصالحی که در این سردر ۳ متری استفاده شده، کاشیهای رنگارنگ فیروزهای، مشکی و سفید هستند. همانطور که اشاره شد، جای ۳ کاشی فیروزهای روی سردر خالی است که به دلیل آن، در قسمتهای قبلی، اشاره کردیم.
۲. درختها
پس از اینکه از سردر باغ شازده ماهان وارد باغ میشوید، درختان سربه فلک کشیده متنوع آن، به استقبال شما میآیند.
۳. فوارهها و استخرها
باغ شازده ماهان، فوارههای متعدد دارد، در کمتر باغی میتوانید شاهد این همه فواره باشید. ۳ استخر نیز در باغ وجود دارد. استخر اولی بیرون سردر بوده و به شکل دایره است. استخر دومی در جلوی ورودی سردر قرار دارد، استخر سومی از همه بزرگتر است و در قلب باغ و مجاور عمارت بالانشین واقع شدهاست. بین دو استخر داخل باغ، ۱۲ پلکان به ارتفاع نیم یا یک متر وجود دارد.
۴. بالاخانه شاهنشین یا عمارت باغ شاهزاده ماهان
در انتهای باغ شاهزاده ماهان، عمارتی دو طبقه به نام شاهنشین یا بالاخانه وجود دارد که سکونتگاه مالک اصلی باغ بودهاست. روبروی بالاخانه ۴۸۷ مترمربعی، حوضی بزرگ با ۵ فواره وجود دارد. آب فوارهها به صورت آبشارگونه از آن خارج شده و به پاشویههای سنگی میریزند.
۵. باغ خلوت
قسمت پشتی بالاخانه، باغی دنج قرار دارد که مختص صاحب باغ بوده و به آن باغ خلوت میگفتند. در این باغ بهشت گونه، درختان سایهدار و باغچههای میوه، پیادهروهای موازی و … وجود دارند.
۶. حمام
ساختمان حمام در شرق بالاخانه واقع شده و از چندین فضای تو درتو تشکیل شدهاست.
۷. خانه زعیم باشی و برج مراقبت
تعجبی نیست؛ باغی به وسعت ۵.۵ هکتار، مراقب یا نگهبان داشته باشد. خانه زعیم باشی یا نگهبان، یک بنای مسکونی است که در قسمت پشتی عمارت بالاخانه قرار داشته و نگهبان علاوه بر حفاظت در آن زندگی نیز میکردهاست.
چگونه آب جاری باغ شازده تأمین میشد؟

وجود این حجم آب، آن هم در دل کویر، ذهن هر بازدید کنندهای را درگیر خود میکند که سرچشمهی این همه آب کجاست و چگونه در باغ شاهزاده ماهان جاری است؟ باغ شازده یکی از بهترین باغهای شیبدار یا باغ-تخت است که به صورت پلکانی در سطح افقی و عمودی برپاشدهاست.
سرچشمه آب باغ، قنات تیگران است که از ارتفاعات جوپار انشعاب میگیرد و به صورت جویباری از سطح پلکانی و شیبدار باغ به پایین جاری شده و در نهایت از آن خارج میگردد. با وجود سطح شیبدار باغ مطبق ماهان، آب از بخش بالایی وارد شده و پس از گردش کامل در باغ، از جلوی ورودی آن خارج میشود.
مصالح به کار گرفته شده در باغ شازده ماهان چیست؟
بیشتر مصالحی که در ساخت باغ شازده کرمان استفاده شده، آجر به همراه اندود کاهگل است. معماران در ساخت سردر بنا، از کاشی، در دیوارهای باغ از گل اندود، در کوشک یا بالاخانه از اندود گچ و در کف باغ از قلوه سنگ و ملات به عنوان مصالح استفاده کردهاند.
بهترین زمان بازدید از باغ شازده
از آنجا که این باغ در نزدیکی شهر کویری قرار دارد، شش ماهه دوم سال و اوایل فصل بهار، زمان مناسبی برای سفر به آن است. پاییز باغ شاهزاده ماهان به دلیل وجود درختان متنوع پهن برگ و هوای مطبوع، یکی از بهترین زمانهای بازدید از آن است. به یاد داشته باشید، در سفر به باغ ماهان کرمان، حتما دوربین عکاسی همراه خود ببرید.
و اما در آخر…
باغ شاهزاده ماهان، یکی از باغهای زیبا و اصیل ایرانی است که در دل کویر قرار دارد. ساعت بازدید از آن، هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۲۲ است و در تمام سال به جز روزهای سوگواری باز است. چنانچه شما نیز به این منطقه سفر کرده و اطلاعات بیشتری از آن دارید، میتوانید در قسمت نظرات و پیشنهادها، آنها را نوشته و در اختیار ما بگذارید. پیشاپیش از همکاری شما سپاسگزاریم.
مجله گردشگری اتراق، با هدف آشنایی بیشتر ایرانیان مشتاق و علاقهمند به این آب و خاک راه اندازی شدهاست. اگر شما نیز دوست دارید دربارهی کشور پهناورمان بیشتر بدانید، میتوانید در سایت اتراق ثبت نام کنید و از مهمترین رویدادها و مکانهای گردشگری کشورمان باخبر شوید.