مجموعه بیستون کرمانشاه؛ نگینی درخشان از عظمت و اقتدار ایران!

هربار که نام «بیستون» کرمانشاه را می‌شنویم؛ ناخوداگاه به یاد عشق اساطیری فرهاد کوه‌کن می‌افتیم که در این سرزمین عشق و امید، سال‌ها برای رسیدن به معشوقش به تراشیدن کوه پرداخت. اگرچه این داستان زیبا و به یادماندنی شاعر بزرگ کشورمان «نظامی» پایان خوشی نداشت، اما اغلب ما دوست داریم، جایی که فرهاد سال‌ها عشقش را می‌کاوید، از نزدیک ببینیم. 

«مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه» یک فضای باستانی ۱۶۵۰ هکتاری است که در دل خود ۲۸ اثر ملی ثبت شده را جای داده‌است. این فضای دیدنی در نزدیکی شهر هرسین و ۳۰ کیلومتری کرمانشاه قرار دارد. 

امروز ما در وبلاگ اتراق قصد داریم، درباره‌ی مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه سخن بگوییم. چنانچه شما نیز علاقه‌مند به این مبحث هستید، می‌توانید در ادامه‌ی مقاله با ما همراه باشید.

محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون کجاست؟

مجموعه باستانی بیستون در دامنه‌ی کوهی هم نام با خودش یعنی بیستون، در کنار راه باستانی و قدیمی کرمانشاه به همدان قرار گرفته‌است.  ۲۸ اثر از مجموعه‌ی ۱۶۵۰ هکتاری بیستون، در سال ۱۳۸۱ به ثبت ملی رسیده و ۱۳ اثر آن به همراه کتیبه بیستون در سال ۲۰۰۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتند.

کوه بیستون کجاست؟

کوه بیستون کرمانشاه که فرهاد با تیشه‌ی مشهورش سال‌ها مشغول کندن آن بود، یکی از قله‌های «کوهستان  پرآو» است. این کوه در دوره پارینه سنگی محل سکونت شکارچیان اولیه بوده و در برخی از غارهای آن باقیمانده‌ی اجساد انسان‌های «نئاندرتال» نیز کشف شده‌است. 

دیواره‌ی مشهور بیستون به ابعاد ۱۲۰۰ متر ارتفاع و ۵ هزار متر پهنا در دل کوه قرار گرفته و یکی از فنی‌ترین دیواره‌های سنگ‌نوردی و پنجمین دیواره مرتفع جهان است. این دیواره به القابی همچون اورست صخره‌های جهان و مرتفع‌ترین دیواره ایران نیز شهرت دارد.

کتیبه و نقش برجسته بیستون چیست؟

مهم‌ترین سنگ نگاره بیستون، بزرگ‌ترین سنگ نوشته‌ی جهان و نخستین متن شناخته شده‌ی ایرانی، از دو بخش نقش برجسته‌ و کتیبه‌ تشکیل شده‌است. کتیبه‌ی ۳.۲۰*۶ متری بیستون، در ۱۰۰ متری از سطح زمین قرار گرفته و درباره‌ی پیروزی داریوش بزرگ بر «گئومات مغ» و به اسارت گرفتن یاغیان سخن می‌گوید. متن این کتیبه در ۳ نسخه مشابه به زبان‌های ایلامی، اکدی و پارسی باستان به خط میخی کنده‌کاری شده و قدمت آن به سال ۵۲۰ پیش از میلاد بر می‌گردد. 

در سمت چپ کتیبه، نقش برجسته‌ی بیستون کرمانشاه قرار دارد. این نقش برجسته به پیروزی داریوش بر گوماته و اسیر کردن یاغیان اشاره می‌کند. بنا به گفته‌ی کارشناسان، داریوش به ارتفاع ۱۸۰ متر و براساس ابعاد واقعی ساخته شده‌است. در این نقش برجسته، داریوش دست راستش را به نشانه‌ی ستایش به سوی اهورامزدا دراز کرده و در دست چپش نیز یک کمان دارد. 

اهورامزدا نیز با حلقه‌ای در دست چپش، روبروی داریوش ایستاده و او نیز دست راستش را به نشانه‌ی دعای خیر برای داریوش بالا برده‌است. ۹ اسیر نیز در این سنگ‌نگاره با دست‌های بسته و ریسمان به گردن حکاکی شده‌اند که پشت به هم و مقابل داریوش ایستاده‌اند.

مهم‌ترین گفته‌های داریوش در کتیبه بیستون درباره‌ی خودش، معرفی خاندان هخامنشی، چگونگی به سلطنت رسیدن دودمانش، شیوه‌ی حکومت‌داری‌اش، مرگ کمبوجیه، داستان شورش «گئومات» و شورش‌های مختلفی که در سرزمین‌های گوناگون عیلام، بابل، ماد، پارت، پارس اتفاق افتاده‌، نحوه‌ی سرکوب آنها و برقراری صلح و آرامش در تمامی سرزمینش، پرهیز از دروغگویی و دفاع از راستگویی، دعای نیک در حق کشور و مردم، سپاس‌گزاری از اهورامزدا بابت تمامی یاری‌هایش برای حفاظت ایران و … است.

کتیبه بیستون چگونه ساخته‌ شد؟

همانطور که اشاره کردیم، سنگ نوشته بیستون در ارتفاع ۱۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد. به گفته‌ی کارشناسان، ساخت کتیبه در چندین مرحله مختلف اتفاق افتاده‌است. درباره‌ی نحوه‌ی ساخت این کتیبه‌ی سنگی در ارتفاع بالا، پس از تحقیقات متعدد، کارشناسان متوجه‌ی آثاری از پله در نزدیکی سنگ نوشته‌ها شدند. گویا ‌سنگ‌تراش‌ها از پله‌ها بالا می‌رفتند تا به کتیبه‌ دسترسی داشته باشند و پس از اتمام کارشان، از پله‌ها پایین آمده و همان موقع آنها را از بین می‌بردند. دلیل انجام این کار نیز به این مسئله بر می‌گردد که کسی به کتیبه‌ دسترسی نداشته باشد.

چرا کتیبه بیستون در ارتفاع ۱۰۰ متری نصب شده‌است؟

دستور نصب کتیبه بیستون در ارتفاع ۱۰۰ متری توسط خود داریوش اول داده شده‌است. او برای نصب کتیبه در این ارتفاع، ۲ دلیل داشت که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:

1. انتخاب محل مناسبی که که همه بتوانند کتیبه را ببینند.
2. کتیبه‌ی سنگی محلی باشد که از آسیب دشمنان در امان بماند.

معنی بیستون چیست؟

نام بیستون از واژه‌ی «بغستان» گرفته شده و از ۲ واژه «بغ» به معنای خدا و «ستان» به عنوان پسوند مکان تشکیل شده‌است. در کل بغستان، معنای «جایگاه خدایان» می‌دهد. واژه بیستون در زبان پهلوی ابتدا «بهیستون» بوده‌است. این واژه در اوایل دوران اسلام به «بهستون» به معنای ستون نیکو و به تدریج تبدیل به بیستون شد. استفاده از واژه «بی‌ستون» به معنای مترادف بیستون، فاقد اعتبار لازم است و از گویش‌های محاوره‌ای گرفته شده و هر دو یک معنا را نمی‌دهد.

چرا پادشاهان ایرانی به بیستون توجه ویژه داشتند؟

• آب و هوای مناسب منطقه
• نزدیکی بیستون به جاده ابریشم
• موقعیت استراتژیک مناسب برای قدرت‌نمایی پادشاهان
• نزدیکی بیستون به کاروان‌های گذری
• مجاورت آن با بین‌النهرین

مهم‌ترین آثار تاریخی مجموعه بیستون کدامند؟

همانطور که گفتیم، بیستون فقط شامل سنگ‌نبشته نیست و در این محوطه، آثار تاریخی متعددی وجود دارد که متعلق به دوره‌های تاریخی پیش از اسلام و پس از آن است. به گونه‌ای که کهن‌ترین اثر تاریخی محوطه مربوط به دوران پارینه سنگی میانی و جدیدترین آنها مربوط به دوران صفویه است. 

مهم‌ترین آثار تاریخی بیستون کرماشاه و اطرافش عبارتند از:

1. نیایشگاه مادی از دوره مادها

در زیر نقش برجسته داریوش بزرگ، یک صفه وجود دارد که با استفاده از صفحه‌های سنگی دست نخورده ساخته شده و قدمت آن به دوره‌ی مادها می‌رسد. مادها از آن به عنوان نیایشگاه استفاده می‌کردند.

1. غارهای تاریخی کوه بیستون

در محوطه بیستون چندین غار طبیعی وجود دارد، مهم‌ترین آنها ۵ غار «مرخز»، «شکارچیان»، «مَر تاریک»، «مر دو در» و «مر آفتاب» هستند که قدمت تمامی آنها به دوره پیش از تاریخ بر می‌گردد.

1. سراب بیستون

سراب بیستون، چشمه‌ای است که از دل زمین می‌جوشید و تبدیل به برکه شده‌است. یکی از دلایل استقرار انسان‌های پارینه سنگی در این منطقه، وجود همین برکه است.

1. سنگ بلاش یا نقش برجسته بلاش

سنگ بلاش، تندیس ایستاده یکی از شاهان اشکانی است که پیاله‌ای در دست چپش و یک آتش‌دان در دست راستش بوده‌است.

1. کاخ بیستون

کاخ بیستون، یک کاخ ناتمام متعلق به دوره ساسانی است که به دلایل نامشخص نیمه‌کاره رها شده و بعدها تبدیل به کاروانسرا شد.

1. مجسمه هرکول

هرکول، پیکره‌ای سنگی و قوی هیکل است که در دوره سلوکیان ساخته شده‌است.

1. نقش مهرداد اشکانی 

یکی از قدیمی‌ترین آثار به جای مانده از دوره اشکانیان، نقش مهرداد است که قدمت آن به صورت تقریبی به  ۱۲۳تا ۱۱۰ سال قبل از میلاد می‌رسد.

1. سنگ‌نگاره گودرز 

سنگ نگاره گودرز، تصویر چندان واضحی ندارد و متعلق به دوره اشکانیان است. در این سنگ نگاره شما شاهد سه جنگاورد زره‌پوش هستید که تصویر وسطی آن پادشاه ایرانی، گودرز است.

1. پل ساسانی یا پل خسرو

پل ساسانی، پلی تقریبا ۱۵۳ متری است که در دوره ساسانیان ساخته شده و ۹ دهانه و ۱۰ پایه دارد.

1. دیواره‌ی بزرگ فرهاد تراش 

دیواره‎ی بزرگ فرهاد تراش، به ابعاد ۴۵ * ۲۰۰ متر متعلق به دوره ساسانیان است و دارای آثاری از قلم‌های حجاری و گودی‌های ناشی از استفاده از گوه‌های چوبی است.

1. کاروانسری ایلخانی

کاروانسرای ایلخانی در واقع روی بقایای کاخ ساسانی و از مصالحی همچون ملات گچ، تکه‌های سنگ و آجر ساخته شده‌است. قدمت این بنا همانطور که از نامش پیداست، به دوره ایلخانی بر می‌گردد.

1. پل بیستون 

پل بیستون، یک پل ۱۴۴ متری است که در دوره ساسانی روی رودخانه دینورآب ساخته شده و به اسامی مختلفی همچون پل شاه عباسی، پل صفوی، پل کهنه، پل نادرآباد و پل دینورآب نیز شهرت دارد.

1. کاروانسرای شاه عباسی

کاروانسری شاه عباسی، همانطور که از نامش مشخص است، به دستور شاه عباس صفویه به وسعت ۶۰۰۰ مترمربع به سبک کاروانسراهای دوره صفویه ساخته شد. این کاروانسرا در دوره ناصرالدین شاه مرمت شد. در دوره پهلوی به عنوان انبار استفاده می‌شد. پس از انقلاب نیز تبدیل به زندان شد؛ تا اینکه سازمان میراث فرهنگی آن را خریداری کرده و در نهایت آن را تبدیل به هتل سنتی ۵ ستاره کرد.

1. کتیبه علی خان زنگنه

کتیبه شیخ علی خان زنگنه، در واقع یک وقف نامه است که متأسفانه روی نقش برجسته مهرداد دوم در دامنه کوه بیستون حکاکی شده و آن را تخریب کرده‌است.

بهترین زمان و ساعت بازدید از بیستون کرمانشاه

با توجه به موقعیت جغرافیایی بیستون که در استان کرمانشاه غرب کشور قرار دارد، بهترین زمان بازدید از آن، اواخر اردیبهشت ماه تا اوایل مهرماه است که هوا هنوز مطلوب بوده و سرمای چندانی ندارد.

ساعت بازدید از بیستون کرمانشاه شش ماهه اول سال، از ساعت ۸ صبح شروع شده و تا ۸ شب ادامه دارد . در شش ماهه دوم سال، ساعت بازدید از ۹ صبح شروع شده و در نهایت ۵ عصر به پایان می‌رسد. بازدید از این مجموعه هزینه‌ی چندانی ندارد.

و اما در آخر…

مجموعه باستانی بیستون یکی از جاهای دیدنی کرمانشاه است که بازدید کامل از آن ممکن است در یک روز امکان‌پذیر نباشد. این فضای دیدنی در نزدیکی «پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده بیستون» قرار دارد. اگر به طبیعت‌گردی علاقه‌مند هستید، حتما به بازدید این مجموعه‌ی بکر تقریبا ۱۰۰ هزار هکتاری نیز بروید و از تنوع حیات وحشش لذت ببرید.

چناچه شما نیز از مجموعه باستانی چهار هزار ساله بیستون دیدن کرده‌ و اطلاعات بیشتری از آن دارید، می‌توانید در قسمت نظرات و پیشنهادها، آنها را نوشته و در اختیار ما بگذارید. پیشاپیش از همکاری شما سپاس‌گزاریم.

مجله گردشگری اتراق، با هدف آشنایی بیشتر ایرانیان مشتاق و علاقه‌مند به این آب و خاک راه اندازی شده‌است. اگر شما نیز دوست دارید درباره‌ی کشور پهناورمان بیشتر بدانید، می‌توانید در سایت اتراق ثبت نام کنید و از مهم‌ترین رویدادها و مکان‌های گردشگری‌ کشورمان باخبر شوید.

منبع: wikipedia