هربار صحبت از آثار تاریخی دوره صفویه می‌شود، ناخود آگاه، ما به یاد اماکن دیدنی اصفهان همچون «میدان نقش جهان» و یا «چهلستون» می‌افتیم و کمتر به ذهن‌مان خطور می‌کند که «مجموعه تاریخی باغ عباس آباد بهشهر» نیز یکی از آثار بسیار نفیس و باشکوه سلسله صفویه در مازندران است!
این بار در وبلاگ اتراق، قصد داریم درباره باغ موزه عباس آباد بهشهر با شما سخن بگوییم. اگر شما نیز علاقه‌مند هستید تا در این باره اطلاعات بیشتری کسب کنید، با ما در ادامه‌ی این مقاله از اتراق همراه باشید.
مجموعه تاریخی باغ عباس آباد کجاست؟
باغ موزه عباس آباد، یکی از بناهای تاریخی بسیار نفیس ایران است که در استان مازندران و در ۹ کیلومتری شهرستان بهشهر، در دامنه‌ی رشته کوه‌های البرز قرار دارد.
اگر از تهران راهی بازدید آن می‌شوید، باید وارد جاده‌ی هراز شده و به سمت آمل مسیرتان را ادامه دهید. در کمربندی آمل، وارد خروجی سمت راست شده و به سمت بابل، قائمشهر و ساری مسیرتان را ادامه می‌دهید تا به شهر بهشهر برسید.
در ورودی بهشهر، وارد بلوار هاشمی‌نژاد شده و مسیر را ادامه می‌دهید تا به بلوار امام رضا برسید. در بلوار امام رضا، نرسیده به هتل عباسپور، وارد ورودی جاده عباس آباد شده و پس از گذر از رستوران قصر، وارد خروجی سمت راست شده و مسیر را ادامه می‌دهید تا به باغ عباس‌آباد بهشهر برسید.
فاصله تهران تا عباس آباد بهشهر حدود ۳۱۲ کیلومتر بوده و میانگین فاصله‌ی زمانی آن ۳.۵ ساعت خواهد بود.
تاریخچه عباس آباد بهشهر
از جمله جاهای دیدنی مازندان، منطقه‌ی عباس آباد بهشهر است. این مجموعه‌ی تاریخی یکی از زیباترین بناهای تاریخی صفویه است که به دلیل دور بودن از منطقه‌ی مسکونی و قرار داشتن در دل جنگل کمتر شناخته شده‌است.
این مجموعه، یکی از زیباترین و مهم‌ترین جلوه‌های هندسی ایرانیان در عصر سدسازی و یکی از باغ‌های مشهور ایرانی است که به عنوان میراث جهانی در یونسکو به ثبت رسیده‌است.
این مجموعه‌ی۶۰۰ هکتاری، در سال ۱۰۲۱-۱۰۲۰ هجری قمری به فرمان شاه عباس یکم به صورت یک تفرجگاه اختصاصی در منطقه خرگوران ساخته شد.
مجموعه تاریخی عباس‌آباد شامل: باغ مطبق پلکانی، سد، مخزن و دریاچه، گلباغ، کاخ، حمام، آسیاب آبی و دو برج آجری است. آب مخزن و کاخ، از طریق لوله‌های سفالین که در ۶۰۰ متری آن قرار دارند، به این محل وارد می‌شوند. مراکز صنعتی مجموعه نیز همچون کوره‌های پخت سفال و آجر در ۱.۵ کیلومتری آن قرار دارند.
پلان باغ عباس آباد بهشهر به قدری دقیق و مدرن بوده که گویی ابتدا از زمین بازدید کرده، سپس آن را نقطه‌گذاری کرده و محل احداث تمامی اجزای آن همچون باغ، آسیاب، کاخ و… را مشخص کرده‌اند.
بخش‌های باغ عباس‌آباد بهشهر
همانطور که اشاره کردیم، باغ موزه عباس آباد بهشهر از بخش‌های متعدد تشکیل شده که در ادامه به معرفی هرکدام از آنها به صورت مجزا می‌پردازیم:
دریاچه عباس آباد
دریاچه عباس آباد، در واقع یک دریاچه تاریخی ۱۰ هکتاری است که گنجایش ۶۰۰ هزار مترمکعب آب دارد و در پشت سدی به ابعاد ۲۰ متر ارتفاع، ۷ متر پهنا و ۵۰ متر طول قرار دارد. آب دریاچه، شامل برف آب شده‌ی زمستانی در ارتفاعات و بارش باران بوده که از طریق کانال‌های ساخته شده به دریاچه می‌ریخته‌است. در تابستان از آب دریاچه برای آبیاری شالیزارها و آب روستاهای اطراف استفاده می‌کردند.
عمق دریاچه عباس آباد، در جاهای مختلف متفاوت بوده و بیشترین ارتفاع آن حدود ۱۸ متر است.
چهارطاقی وسط دریاچه عباس آباد، چه کارایی داشته‌است؟
داخل دریاچه‌ی ۱۰ هکتاری عباس‌آباد، بنایی هست که روی سقف آن چندین درختچه و گیاه وجود دارد. شاید باورتان نشود، اما این بنا که از آجر و ساروج ساخته شده، ۱۸ متر ارتفاع دارد و در روزهایی که عمق آب به بیشترین مقدارش می‌رسد، مانند یک جزیره سرسبز با گیاهان و درختچه‌های مختلف نمایان شده و دیگر خبری از عمارت نیست. در واقع، فقط سقف چهارطاقی دیده می‌شود!
تصور اینکه این بنای آجری در ۴۰۰ سال پیش ساخته شده و با وجود رطوبت و هوای شرجی مازندران هنوز سالم باقی مانده، هر انسانی را مبهوت تکنیک معمارانش می‌کند!
به احتمال قوی، هدف از ساخت چهارطاقی، مقاوم سازی بند بوده‌است. زمانیکه آب دریاچه به بیشترین مقدارش می‌رسیده، به سد فشار می‌آورده و حتی امکان شکستن آن وجود داشته‌است.
عمارت یا چهارطاقی، فشار آب به بدنه‌ی سد را از طریق کانال‌هایی که در زیر آن وجود دارد، کاهش داده و آب را به زمین‌های پایین‌دست هدایت می‌کرده‌است.
البته گویا با توجه به کتاب «عباس‌نامه» که توسط « محمدطاهر وحیدقزوینی» نوشته شده؛ شاه عباس دوم از عمارت چهارطاقی به عنوان یک تفرجگاه نیز استفاده می‌کرده‌است. یک پل چویی اسکله مانند به منظور دسترسی به چهارطاقی، در جهت شمال آن ساخته شده بود که امروزه از آن خبری نیست!
سد دریاچه باغ موزه عباس آباد بهشهر
همانطور که متوجه شدیم، سد یا بند عباس آباد، یک دیواره از جنس سنگ و ساروج بوده که برای کنترل آب باران و آب جاری از ارتفاعات استفاده می‌شده‌است. این سد مخزنی در دوره صفویه احداث شده و امروزه توسط سازمان میراث فرهنگی، در فهرست آثار تاریخی و فرهنگی ایران قرار دارد.
برج‌های باغ عباس آباد بهشهر
ابتدا تصور می‌شد که برج‌های آجری جنبه‌ی حفاظتی داشته‌اند، اما با پژوهش‌های متعددی که در سال ۱۳۸۱ شمسی در این منطقه انجام شده، متوجه شدند این برج‌های ۱۴ متری با توجه به پوشش گیاهی اطرافشان، نمی‌توانستند برای نگهبانی ساخته شده‌باشند.
این دو برج که از آجر و ساروج ساخته شده‌اند، روی محور آبرسانی قرار دارند و مهندسان به منظور جلوگیری از ضربات قوچی شکل فشار آب، آنها را احداث کرده‌اند. متأسفانه، در سال‌های اخیر، رطوبت منطقه موجب خرابی این برج‌های استوانه‌ای شکل شده‌است.
کاخ باغ عباس آباد بهشهر
کاخ عباس آباد، تنها بنای سلطنتی منطقه است که بقایای اندکی از آن در فاصله ۲ کیلومتری شمال باغ و نزدیک به «خلیج میانکاله» قرار دارد. با توجه به موقعیت جغرافیایی آن که در مرتفع‌ترین و بهترین قسمت منطقه واقع شده و وجود آثار باستانی متعدد همچون سفال‌های لعاب‌دار آبی، آبی فیروزه‌ای، سبز و قهوه‌ای رنگ، حدس زده می‌شود، این منطقه که تنها چند جای ستون از آن باقیمانده؛ کاخ سلطنتی بوده و پادشاهان برای استراحت و تفریح به آن می‌آمدند.
حمام مجموعه تاریخی باغ عباس آباد
حمام باغ موزه عباس آباد بهشهر به وسعت ۱۶۰ مترمربع از سربینه، میان‌در، گرم‌خانه‌ها، دودکش‌ها و حوض‌های متعدد تشکیل شده‌بود. این حمام با وجود دو شیر آب سرد و گرم، با سایر حمام‌های تاریخی بسیار تفاوت دارد. آب در خزانه گرم می‌شده و توسط لوله‌های سفالی وارد حوض‌های گرم خانه می‌شده‌است. آب سرد نیز از طریق مسیری مشابه وارد حوض‌های بالادست می‌شده و آنها را پر می‌کرده‌است. هر دو آب از طریق لوله‌های سفالی وارد حوض‌های دیگر در گرم‌خانه‌ها می‌شدند. به احتمال قوی از این حمام تا زمان شاه سلیمان یکم، پسر ارشد شاه عباس دوم استفاده می‌کردند.
باغ عباس آباد
این باغ مطبق و پلکانی، تنها باغی است که به سوی قبله قرار دارد و مهندس‌های دوره صفوی با بریدن تپه آن را احداث کرده‌اند. باغ عباس‌آباد بهشهر، یکی از بی‌نظیرترین باغ‌های ایرانی است و طراحی فضای سبز آن به صورت کاملا قرینه انجام شده‌است. باغ به صورت پلکانی با سطوح شیب‌دار بوده و لوله‌های سفالی موجود در آن، علاوه بر زیبایی موجب ایجاد یک موسیقی دلنشین از حرکت آب در باغ می‌شوند. به گونه‌ای که بازدیدکنندگان در حین بازدید از مجموعه باغ عباس آباد، احساس آرامش مضاعف خواهند کرد.
گلباغ عباس آباد بهشهر
گلباغ یا همان ایستگاه توزیع آب، یکی دیگر از جاهای دیدنی باغ عباس آباد بهشهر به وسعت ۳۵۰۰ مترمربع است که در دوره صفویه ساخته شده و از آن برای تصفیه و توزیع آب به قسمت‌های پایین دست استفاده می‌کردند. این محوطه در ۶۰۰ متری باغ قرار دارد.
آسیاب آبی مجموعه تاریخی باغ عباس آباد
آسیاب آبی در فاصله ۵ کیلومتری جنوب باغ در مسیری سنگ‌فرش قرار دارد. این آسیاب از مصالحی همچون، سنگ، آجر و ملات ساروج ساخته شده و حرکت پره‌های آن با استفاده از انرژی آب انجام می‌شده‌است.
و اما در آخر…
باغ عباس‌آباد بهشهر، یک مجموعه تاریخی است که در نزدیکی شهر بهشهر قرار دارد و دارای امکانات تفریحی متعدد همچون کافه، رستوران، سرویس بهداشتی، نمازخانه و فروشگاه است. این مجموعه، هر روزه از ساعت ۸ الی۱۸ عصر باز بوده و امکان بازدید دارد.
چنانچه شما نیز به این منطقه سفر کرده و اطلاعات بیشتری از آن دارید، می‌توانید در قسمت نظرات و پیشنهادها، آنها را نوشته و در اختیار ما بگذارید. پیشاپیش از همکاری شما سپاس‌گزاریم.
مجله گردشگری اتراق، با هدف آشنایی بیشتر ایرانیان مشتاق و علاقه‌مند به این آب و خاک راه اندازی شده‌است. اگر شما نیز دوست دارید درباره‌ی کشور پهناورمان بیشتر بدانید، می‌توانید در سایت اتراق ثبت نام کنید و از مهم‌ترین رویدادها و مکان‌های گردشگری کشورمان باخبر شوید.
منبع: یافته‌های تاریخی مجموعه‌ی عباس آباد بهشهر، آذر نیا جعفری
