شاید تا به حال با اصطلاحاتی همچون پارک ملی، پناهگاه حیات وحش، اثر طبیعی ملی و مناطق چهارگانه محیط زیست ایران آشنا شده‌باشید، به نظر شما این مناطق چه تفاوتی با هم دارند؟ اگر شما نیز کنجکاو شده‌اید تا در این رابطه اطلاعات بیشتری کسب کنید، با ما در وبلاگ اتراق همراه باشید.
مناطق چهارگانه محیط زیست ایران
ایران از ۱۳ اقلیم متنوع جهان، ۱۱ نوعش را دارد . این امر موجب تنوع فراوان پوشش گیاهی و جانوری و در نتیجه غنای منابع طبیعی کشور می‌شود. اما؛ متأسفانه ایران این روزها، وضعیت شاخص‌های پایدار محیط زیستش مناسب نیست و در بین ۱۴۶ کشور جهان، از لحاظ محیط زیست در رتبه ۱۳۲ ایستاده‌است!
مناطق چهارگانه محیط زیست ایران عبارتند از:
۱. پارک ملی (National Park)
پارک ملی یکی از مناطق چهارگانه محیط زیست است که شامل محدوده‌ای از منابع طبیعی همچون مرتع، جنگل، بیشه، دشت، رودخانه، کوهستان و … است. این مناطق چند اکوسیستم مختلف داشته و زیستگاه جانوران و گیاهان با مناظر بکر، خاص و طبیعی است. پارک‌های ملی تحت نظارت سازمان محیط زیست هر کشور قرار دارند و در آنها فعالیت‌های مختلف آموزشی، پژوهشی و گردشگری انجام می‌گردد.
در این نواحی انجام فعالیت‌های مختلف بهره‌برداری امکان‌پذیر نبوده و غیرقانونی است. در صورت انجام این فعالیت‌ها با شخص یا سازمان مربوطه برخورد قانونی می‌شود.
کشور ایران ۳۱ پارک ملی دارد که در ۱۷ استان کشور پراکنده هستند. نخستین پارک ملی ایران «پارک ملی بمو» و بزرگ‌ترین آنها «پارک ملی ارومیه» است. ۵ پارک ملی ایران به اسامی «پارک ملی گلستان»، «پارک ملی کویر»، «توران»، «دنا» و «دریاچه ارومیه» بخش‌هایی از شبکه جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره هستند.
2. اثر طبیعی ملی (Natural Monument)
اثر طبیعی ملی در واقع یک پدیده‌ی خاص یا گیاه و جانوری کمیاب با ارزش علمی، تاریخی یا طبیعی بالاست که در یک منطقه‌ی محدود از آن حفاظت می‌شود. در مناطقی که اثر ملی وجود دارد، چرای دام، قطع درختان، بوته‌کنی، تجاوز و تخریب و … همگی غیرقانونی و ممنوع است. ایران حدود ۳۸ اثر طبیعی ملی دارد که برخی از مشهورترین آنها عبارتند از:
- «دشت لاله‌های واژگون»
- «سوسن سفید»
- طبیعت «علم کوه»
3. پناهگاه حیات وحش (Wildlife sanctuary)
پناهگاه حیات وحش نیز یکی دیگر از مناطق چهارگانه محیط زیست است که با هدف حمایت از گونه‌های جاتوری مهم و در خطر انقراض انتخاب شده‌اند. این نواحی به نسبت مناطق حفاظت شده وسعت کمتری دارند و هدف از حفاظت آنها، نگهداری یک یا چند گونه‌ی خاص جانوری از طریق دخالت‌های مسئولانه است. پناهگاه‌های حیات وحش، محیط‌های مناسبی برای انجام فعالیت‌های مختلف آموزشی، پژوهشی در رابطه با جانوران وحشی است. در این مناطق بهره‌برداری مصرفی و فعالیت‌های گردشگری مشکلی نداشته و به صورت کنترل شده امکان‌پذیر است.
پناهگاه‌های حیات وحش محدودیتی در اکوسیستم ندارند و شامل محیط‌های مختلف جنگلی، مرتع، دشت، دریاچه، دریا و کوهستان هستند. در این مناطق، شکار، صید یا هر عملی که موجب تهدید زیستگاه جانوران باشد، غیرقانونی است. ایران ۴۲ پناهگاه حیات وحش دارد، یکی از پناهگاه‌های مشهور آن، «دشت ناز» است.
4. منطقه حفاظت شده (Conservation Area/ Protected area)
منطقه حفاظت شده، از سه بخش دیگر مساحت بیشتری دارد و شامل همه‌ی عناصر زنده و غیرزنده جانوران، گیاهان، حشرات، بندپایان و … حتی منابع کانی، شکل زمین، منابع آبی و … در غالب طرح‌های حفاظتی است.
مقررات در این مناطق، مشابه پناهگاه‌های حیات وحش است و فعالیت‌های مختلف گردشگری و بهره‌برداری در آنها مطابق با طرح جامع مدیریت انجام می‌شود. ایران ۱۵۰ منطقه حفاظت شده دارد، در این نواحی نیز قطع درختان و شکار حیوانات ممنوع است.
ذخیره‌گاه زیست کره چیست؟
در کنار مناطق چهارگانه محیط زیست، ممکن است نام «ذخیره‌گاه زیست کره» را نیز در مقاله‌های منابع طبیعی شنیده باشید. ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، در واقع مناطق حفاظت شده طبیعی-زیستی بین‌المللی هستند که به منظور جلوگیری از تغییرات نادرست و بهره‌برداری ناپایدار، این نام را بر آنها نهاده‌اند. در این مناطق در صورتیکه لازم باشد، بهره برداری نیز انجام می‌شود.
کارشناسان محیط زیست در دهه ۱۹۶۰ میلادی به منظور حفاظت بیشتر از منابع طبیعی ایده‌ی ذخیره‌گاه‌های زیست کره را مطرح کردند تا به کمک آن بتوان در سطح جهانی حفاظت‌های مختلف انجام داد.
تفاوتی که این ایده‌ی جهانی با مناطق چهارگانه دارد، روش برنامه‌ریزی و مدیرت متفاوت آنهاست. البته در بعضی اوقات نیز همپوشانی دارند. این مناطق از طرف یونسکو تحت پوشش دفتر شورای هماهنگی بین‌المللی «برنامه انسان و زیست‌کره» قرار دارند. در ایران ما حدود ۱۳ منطقه با عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره داریم.
و اما در آخر…
در این مقاله سعی کردیم شما را با مفهوم مناطق چهارگانه محیط زیست و زیست‌کره آشنا سازیم. چناچه شما اطلاعات بیشتری در این رابطه دارید، می‌توانید در قسمت نظرات و پیشنهادها، آنها را نوشته و در اختیار ما بگذارید. پیشاپیش از همکاری شما سپاس‌گزاریم.
مجله گردشگری اتراق، با هدف آشنایی بیشتر ایرانیان مشتاق و علاقه‌مند به این آب و خاک راه اندازی شده‌است. اگر شما نیز دوست دارید درباره‌ی کشور پهناورمان بیشتر بدانید، می‌توانید در سایت اتراق ثبت نام کنید و از مهم‌ترین رویدادها و مکان‌های گردشگری کشورمان باخبر شوید.
منبع: wikipedia
