زیگورات چغازنبیل شاهکار معماری آجری، یک بنای مذهبی ۱۲۵۰ ساله است که توسط عیلامیان در خوزستان در منطقه شوش ساخته شده‌است. این بنا، اولین اثر ملی ایران است که به عنوان میراث جهانی در یونسکو به ثبت رسید.
اگر می‌خواهید بیشتر با اسرار تاریخی زیگورات چغازنبیل آشنا شوید، کافی است با ما در وبلاگ اتراق همراه شده و مطالب بیشتری قبل از سفر به این منطقه بدانید. پس همچنان همراه ما باشید.
زیگورات چیست؟
قبل از اینکه درباره زیگورات چغازنبیل شوش صحبت کنیم، ابتدا باید بدانیم، زیگورات چیست؟ زیگورات‌ها بناهای خشتی توپری آجری هستند که شبیه پلکان ساخته می‌شدند و انسان را به خدا نزدیک‌تر می‌کردند. موقعیت زیگورات‌ها به گونه‌ای بوده که چهار گوشه آنها در چهار جهت اصلی قرار داشته و اغلب به صورت چندطبقه ۳، ۵ یا ۷ با حداکثر ارتفاع ۱۰۰ متر و هر طبقه به رنگ‌های مختلف ساخته می‌شدند. طبقه اول آنها به رنگ مشکی و بالاترین طبقه به رنگ طلایی ساخته می‌شد. مصالحی که در ساخت زیگورات‌ها استفاده می‌شد، از بهترین مصالح بودند.
از زیگورات چغازنبیل چه می‌دانید؟ زیگورات چغازنبیل چیست؟
زیگورات چغازنبیل یا معبد چغازنبیل، اولین بنای مذهبی ایران است که در سال ۱۹۷۹ به عنوان اولین اثر تاریخی ایران در یونسکو به ثبت جهانی رسید. زیگورات چغازنبیل را ایلامیان «زیگورات دوراونتاش» می‌گفتند. این بنای ۱۰۰ هکتاری در ابعاد ۱۰۵*۱۰۵ متر در ۵ طبقه به فرمان «اونتاش گال» پادشاه بزرگ ایلام ساخته شد. امروزه متأسفانه، فقط ۲.۵ طبقه از آن باقی مانده‌است.
هدف او از ساخت معبد چغازنبیل به صورت هرمی، ستایش ایزد «اینشوشیناک» خدای نگهبان شهر باستانی شوش و « ناپیریشا » خدای انسان و حامی امپراتور بود. در این مجموعه معابدی برای الهه‌های دیگر نیز وجود دارد و به نظر می‌رسد قرار بوده، معابد متعدد دیگری نیز ساخته شود، اما فرمانروایان بعد از اونتاش گال، ساخت آنها را ادامه ندادند.
متأسفانه زیگورات چغازنبیل در سال ۶۴۰ پیش از میلاد به فرمان «آشور آنی پال» پادشاه آشوری‌ها در جنگ با عیلامیان ویران شد.
چغازنبیل کجاست؟ مسیر دسترسی به معبد چغازنبیل چگونه است؟
زیگورات چغازنبیل، یکی از جاهای دیدنی شوش در استان خوزستان است که در ۴۲ کیلومتری شوش و ۴۵ کیلومتری از شوشتر در نزدیکی منطقه تاریخی هفت تپه قرار دارد. فاصله چغازنبیل تا اهواز حدود ۱۲۰ کیلومتر است.
برای رفتن به معبد چغازنبیل باید از جاده شوش-اهواز مسیر را طی کنید. علاوه براین از شوشتر کافی است به سمت جاده کشت و صنعت کازورن حرکت کنید تا به چغازنبیل برسید.
معماری زیگورات چغازنبیل
اونتاش گال در سال ۱۲۵۰ پیش از میلاد، تصمیم گرفت، شهری مذهبی در نزدیکی رودخانه دز و شهر شوش بسازد. این شهر برای پرستش ۲ خدا که در قسمت‌های قبل به آن اشاره کردیم، ساخته شد. در این شهر هرساله مراسم‌های مختلف مذهبی برپا می‌شد و از زائرین نیز پذیرایی می‌کردند. عده‌ای نیز در این شهر به صورت دائمی زندگی می‌کردند.
این شهر ۷ دروازه و ۳ حصار داشت که به صورت تو در تو بودند و از شهر در برابر حمله دشمنان محافظت می‌کردند. در فاصله هر حصار با قبلی و بعدی، کاخ‌ها، بناها و معابد مختلفی قرار داشت. محله‌هایی که از این ۳ حصار ساخته شدند، عبارتند از:
- محله شاهی
- محله تمنوس یا محوطه مقدس
از آنجا که مردم آشوری معابد خود را به صورت هرمی شکل می‌ساختند، زیگورات چغازنبیل نیز به شکل هرمی با قاعده مربع به طول ۱۰۵ متر ساخته شد. هر طبقه زیگورات چغازنبیل در مقایسه طبقه قبلی کوچک‌تر بود و در نهایت در طبقه‌ی پنجم به یک اتاق که به «معبد اعلی» شهرت داشت، ختم شد.
معبد اعلی یا « Kukunum» به ناپیریشا متعلق بود و تنها تعداد کمی از کاهنان و افراد بلندمرتبه می‌توانستند وارد آن شوند. امروزه از Kukunum چیزی باقی نمانده و فقط تعدادی از گلمیخها و آجرهای لعاب‌دارش موجود است. ارتفاع زیگورات چغازنبیل در ابتدا ۵۲ متر برآورد شده که امروزه متأسفانه تنها ۲۵ متر از آن با ۲.۵ طبقه باقی مانده‌است.
ویژگی‌های بارز معماری زیگورات چغازنبیل
-
بنای مهندسی ضد زلزله و سیل
یکی از ویژگی‌های بارز، زیگورات چغازنبیل شوش، مصالح آن است. با اینکه مصالح زیگورات چغازنبیل همگی طبیعی بوده و از موادی همچون قیر، گچ، سنگ و چوب ساخته شده، اما استحکام و مقاومت آن از بناهای امروزی، بسیار بیشتر است. این مسئله را می‌توان یکی از رازهای بنای معبد زیگورات چغازنبیل دانست.
از طرفی دیگر این بنا در کنار رودخانه دز قرار دارد و امکان سیل و خطر طغیان رودخانه و سیل از مسائل بارز آن است. البته آبراهه‌های این بنا هنوز به طور کامل کشف نشده و باستان‌شناسان معتقد هستند که در این شهر سیستم کانال‌کشی حرفه‌ای وجود داشته که آن را از خطر طغیان رودخانه حفظ می‌کرده‌است.
در ساخت چغازنبیل از خشت خام، خشت پخته یا آجر، آجر لعاب‌دار و میله‌های شیشه‌ای و فلزاتی همچون طلا، مفرغ و قیر استفاده شده‌است.
-
ساخت سازه‌های آبی و تصفیه خانه در چغازنیبل
زیگورات چغازنبیل دارای ناودان نیز بوده تا در اثر باران آسیبی به بنا وارد نشود. ناودان‌ها در دیواره‌های طبقه اول در ۴ طرف قرار داشتند و آب‌های سطحی را جمع و به مکان دیگری منتقل می‌کردند. علاوه براین ناودان، ناودان‌های دیگری نیز در طبقه دوم وجود دارد که آب‌های جمع شده در پلکان و درها را به آبراه طبقه اول متصل می‌کرده‌است. این ناودان‌ها با قیر و گچ عایق‌بندی شده بودند. حتی در برخی قسمت‌ها برای اینکه از سقوط عمودی آب جلوگیری کنند، آن را به صورت پلکانی طراحی کرده بودند.
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز معماری زیگورات چغازنبیل، سیستم تصفیه خانه آنهاست. این سیستم آب جمع‌آوری شده را تصفیه کرده و از طریق کانال‌های کوچکی به حوض‌های درون شهر هدایت می‌کرده‌است.
-
استفاده از شیشه در تزیینات معبد چغازنبیل
زیگورات چغازنبیل، ویژگی‌های بارز بسیاری دارد که نشان از توانایی و دانش بالای ایلامی‌هاست. یکی از مواردی که می‌توان به صورت آشکارا درباره آن صحبت کرد و تحسین نمود، استفاده از مواد خام و تولید اشیای شیشه‌ای است.
در چغازنبیل، می‌توانید اولین شیشه‌گری‌های ایران را در ۱۲۵۰ سال پیش مشاهده کنید. استفاده از مفتول‌های شیشه‌ای در لولای درها و پنجره‌های معابد نشان از دانش و هوش مردمان آن زمان دارد.
-
طراحی رصدخانه در زیگورات چغازنبیل
در معبد چغازنبیل، ۳ بنای کوچک آجری شکل وجود دارد که درباره کاربرد آنها نظریه‌های مختلفی هست. « رومان گریشمن» و « آندره پارو» معتقدند که این بناهای آجری در واقع پایه مجسمه بوده‌است. عده‌ای دیگر آنها را به عنوان سکو، نیمکت و یا قربانگاه می‌دانستند. البته برخی دیگر می‌گویند که این بناهای آجری دایره‌ای شکل، تریبون سخنرانی بوده‌است.
باستان شناسان معتقدند که این بناهای دایره‌ای شکل هرکاربردی داشتند، روی هم مجموعه‌ای واحد را تشکیل می‌دادند و در ابتدا از آنها به عنوان رصدخانه خورشیدی یا تقویم آفتابی استفاده می‌کردند، اما پس از مدتی در دروازه‌های ورودی بناها به عنوان یک وسیله تزیینی نیز استفاده می شد.
معبد چغازنبیل شبیه‌ترین بنا به اهرام مصر است.
زیگورات چغازنبیل یعنی چه؟
چغازنبیل از دو کلمه لری «چغا» به معنای تپه و «زنبیل» به معنای سبد تشکیل شده و از آنجا که این بنا روی یک تپه بزرگ و به شکل سبد وارونه بود به چغازنبیل شهرت یافته‌است.
نام اصلی چغازنبیل به زبان ایلامی «ال-اونتاش» (Al Untash) و به زبان اکدی « دوراونتاش» (Dur Untash) است. از آنجا که این معبد به دستور اونتاش گال ساخته شده بود، به آن ال اونتاش یعنی شهر یا قلعه متعلق به اونتاش می‌گفتند.
روی کتیبه های چغازنبیل چه چیزی نوشته شده‌است؟
در زیگورات چغازنبیل شوش کتیبه‌ها و آجر نوشته‌های مختلفی کشف شده که در معرفی این بنای عظیم بسیار موثر بودند. این نوشته‌ها، بخشی به عنوان کتیبه، روی زیگورات چغازنبیل قرار داشتند و بخشی دیگر نیز روی اشیا حک شده‌بودند.
اقامتگاه‌های نزدیک معبد چغازنبیل
در نزدیکی زیگورات چغازنبیل، امکانات رفاهی و حتی اقامتی نیز وجود ندارد. در مسیر جاده‌ای که منتهی به این اثر باستانی ارزشمند می‌شود، چند مسافرخانه هست. اما اگر هتل و یا بوم‌گردی با کیفیت بهتر مدنظرتان است، می‌توانید به شهر شوش یا شوشتر سفر کنید.
بهترین زمان بازدید از چغازنبیل
با توجه به موقعیت جغرافیایی این بنا که در استان خوزستان و در نزدیکی شهر شوش قرار دارد، بهترین زمان سفر به آن در فصل‌های پاییز، زمستان و اوایل بهار است.
جاهای دیدنی نزدیک چغازنبیل
یکی از جاهای دیدنی که در نزدیکی چغازنبیل قرار دارد، موزه هفت تپه و چغازنبیل است. علاوه براین موزه روستای «خماط» نیز در نزدیکی این منطقه است. در این روستا می‌توانید ساعتی را در «مضیف» اتاق پذیرایی هموطنان عرب‌زبان که از نی ساخته شده، بنشینید و یک قهوه خوش‌طعم عربی نوش جان کنید.
برخی سوالات رایج درباره زیگورات چغازنبیل
در این قسمت به برخی از سوالات رایج که در بازدید از این منطقه ممکن است ذهن شما را درگیر خود کند، می‌پردازیم:
زیگورات چغازنبیل مال کدام تمدن است؟
زیگورات چغازنبیل شوش متعلق به تمدن عیلامی است.
معبد چغازنبیل در کدام استان قرار دارد؟
چغازنبییل در ۴۲ کیلومتری شهر شوش در استان خوزستان قرار دارد.
زیگورات چغازنبیل چند طبقه است؟
زیگورات چغازنبیل ۵ طبقه بوده که ۲.۵ طبقه آن از بین رفته است.
داخل زیگورات چغازنبیل چه چیزهایی وجود دارد؟
چغازنبیل یک شهر باستانی و مذهبی ایلامی هست که در آن یک معبد اصلی، کاخ‌ها، معابد مختلف، آرامگاه و … وجود دارد.
معبد چغازنبیل در چه ساعاتی از روز فعالیت دارد ؟
این معبد در ۶ ماهه اول سال از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۹:۳۰ و در شش ماهه دوم سال از ۸:۳۰ تا ۱۷ باز است.
آیا محوطه چغازنبیل پارکینگ دارد؟
بله این مجموعه پارکینگ اختصاصی دارد.
چنانچه قصد سفر به این خطه سرسبز و زیبا را دارید، کافی است با ما در آژانس مسافرتی اتراق همراه شوید.
